Het landschap waar we met z’n allen in vertoeven, ons verplaatsen, wonen en werken is het resultaat van een eeuwenlange wisselwerking tussen mens en natuur. Het is een spiegel naar het verleden en soms zeker het bewaren waard. Een schoolvoorbeeld hiervan zijn de hoogstamboomgaarden die een belangrijk onderdeel werden van het landschap in de 20ste eeuw. Haspengouw en Voeren is het best bewaarde voorbeeld van deze traditionele fruitteelt in Vlaanderen. Maar dit landschap staat sterk onder druk.
Het agentschap Onroerend Erfgoed en Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (samen met een heleboel partners) startten in 2016 met een project om het karakteristieke hoogstamboomgaardenlandschap van Haspengouw en Voeren weer een bloeiende toekomst te geven. Landmax was verheugd om hier begin 2021 samen met de Nationale Boomgaardenstichting mee zijn schouders onder te kunnen zetten. Onze opdracht bestaat eruit om een geïntegreerde inventarisatie- en waarderingsmethodologie en afwegingskader voor beheermaatregelen en vergunningenbeleid voor hoogstamboomgaarden uit te werken.
Een zeer boeiende uitdaging die tot doel heeft om de actuele en vaak zeer multifunctionele waarden die de hoogstamboomgaarden hebben in kaart te kunnen brengen en hier een gepast beleid voor te kunnen uitwerken. De landbouweconomische waarde nam in de loop van de tijd immers sterk af. Ander waarden, zoals erfgoedwaarde, natuurwaarde, recreatieve waarde, wetenschappelijke waarde, waarde voor de gemeenschap… kwamen in de plaats. En het zijn al deze waarden die het meer dan de moeite waard maken om de hoogstamboomgaarden te vrijwaren voor de toekomst.
Naast het in kaart brengen van de mogelijke waarden gekoppeld aan hoogstamboomgaarden via literatuur is de kennis en ervaring van mensen die dagdagelijks met hoogstamboomgaarden bezig zijn essentieel. Een participatie-traject met deze mensen mocht dan ook niet ontbreken. In corona-tijden verloopt dit wel net even anders en was het een uitdaging om de 40-tal deelnemers (vertegenwoordigers van gemeenten, hogere overheden, middenveld…) allen maximaal te betrekken. Maar dankzij de moderne technologie (brainstorm-borden, break-out rooms…) werd dit toch een succesverhaal waar alle participanten enthousiast over waren. En wij, wij kijken hier ook tevreden op terug en zijn zeer dankbaar voor alle ontvangen input.
Met een goed zicht op alle waarden en de parameters om deze waarden in kaart te kunnen brengen, zijn we nu bezig met deze te inventariseren op het terrein voor een 50-tal hoogstamboomgaarden. Zij zijn onze testcases om het verdere traject op verder te bouwen. Deze inventarisatie behelst uiteraard veel meer dan enkel de bomen zelf, maar gaat ook over de natuurwaarden (grasland, KLE…), de toeristische beleving, de landschappelijke waarde… We willen zo een volledig beeld krijgen op de multifunctionaliteit van hoogstamboomgaarden. Zo ontstaat er een sterke kennisbasis om nadien beheer en vergunningenbeleid op af te stemmen. Elke hoogstamboomgaard is uniek en verdient dan ook een unieke aanpak afhankelijk van welke waarden er aanwezig zijn en of gewenst zijn.
